कागद राजस्थानी
शनिवार, 30 जुलाई 2011
शनिवार, 16 जुलाई 2011
चौमासो मुरधर रो उच्छब
चौमासो मुरधर रो उच्छब
चौमासै री बिरखा रा रंग न्यारा । तपती गरमी अर फंफेड़ण आळी लू । इण रै बिच्चै छांटां रो छमको । सुक्की धरती । कळझळता रूंखड़ा । लटपटाईजता घास अर बांठका । तिरस साम्भ भटकता डांगर । पाणी पाणी करता पिराण छोडता पंखेरु । रुंआंड़ी उपाड़तो किरसो । मुरधर मेँ मोरां रै कंठां में टसकता बिरखा रा गीत । डेडरां रै ताळवै चिपती जीभ । काछबां रा पग पिंड मेँ कैद । चौगड़दै हाहाकार । आस कै होसी कदै ई तो जळजळाकार । च्यारुं कूंट बिरखा री चावना-ध्यावना । क्या कैवणां है ऐड़ी चाईजती घड़ी मेँ बिरखा रा ।
मुरधर मेँ बिरखा री पैली ई छांट री रंगत निरवाळी । बिरखा रा अणूंता कोड । मोरिया नाचण ढूकै । डेडर कंठ सम्भाळै अर लाम्बी तान टेरै । काछबा देखै जळव्हाळा । रूंखड़ा लैरिया करै । बांठका-झाड़का पान सोधै । सीवण, धामण,बूर, भुरट, मुरट , खीँप,बूई सिणियां अर डचाब पसवाड़ो फोरै । रोई आप रा हरियल गाभा अंवेरै । किरसो हळ पंजाळी सीध मेँ करै । धरती पेट पड़िया बीज उजाळै । चौमासो मुरधर मेँ उच्छब रै उनमान । चौगड़दै पाणी रा गुणगाण । बिरखा रा नाप आंगळ्यां माथै । अर आंगळ्यां खेत खानीं । खेत मेँ चिग बापरै तो डांगरां रा मन उडारु ।
खेतीखड़ आपरै धंधै । टाबरिया रम्मतां मेँ । रम्मत मेँ माटी रा घर । छोरयां हींडा री होड मेँ । लुगायां तीजां री त्यारयां मेँ । नूंईँ बीनण्यां तकावै पीवरिया । नूंआं परणीज्या मोट्यार पैलै सावण धण अळगाव मेँ बटबटीजै । खेतां मेँ लुगायां भेळी होवै । साथै रैवै जोधजुआन छोरयां-छापरयां-बीनण्यां । खेत मेँ रूंखां रै ऊंचा लाम्बा डाळां माथै घलै हींडा । पकै पकवान । पकोड़ा । चीलड़ा । चूरमां । गुलगुला । मालपूआ । पुड़ा । पछै हीँडीजै हींडा । लाम्बी लाम्बी ऊबल्यां मचकाईजै । ऊबली ऐकल अर जोड़ै सूं । ताळी । नाच । हंसी । ठठ्ठा । गीत । किलोळ । इण सब मेँ छूटै हांफड़ा । भळै थक हार बनभोजन नै ढूकै । सगळी भेळी जीम्मै । जीम जूठ घरां आवै । खेत बणाई चीजां घर रै बाकी लोगां मेँ बंटै । घर रा सगळा कोड सूं जीम्मै । छेकड़ सगळी थक हार सोवै ।
बिरखा मेँ तळाब , कुंड, बावड़ी आद स्सै भरीजै । लबालब । मोट्यार आं मेँ न्हावण ढूकै । गंठा बीड़ै । चुभ्यां लगावै । पाणीँ मेँ ऊंदा सूआं तिरै । गंठा बीड़णोँ ऐक कळा । हरेक नीँ बीड़ सकै गंठो । गंठो, ऊंची जाग्यां सूं पाणी मेँ कूदण री ऐक कळा । ऐक पग सीधो अर दूजै पग रो पंजो पैलड़ै पग रै गोडै माथै । तीखो रूप । सीधो पाणीं मेँ-देड़ेंदा । हब्बीड़ ऊपडै़ । पाणीं में जळेबी बणै । अर सगळा ताळी देंवता बोलै-फलाणैं जबरो गंठो बीड़ियो ! तळाब रै किनारै बिजिया[ भांग ] घोटीजै ! सगळा मिल भांग पीवै ! भांग पीयां पछै न्हावण री ऐक झुट्टी भळै लागै । न्हावंतां-न्हावंतां भांग असर सरू करै । भोख बधै !
न्हावण रै बाद तळाब माथै ई गोठ होवै । सीरा-पूड़ी, दाळ-बाटी-चूरमो अर पकोडा़ बणै ! मोगरी रो चूरमो भांग रै नसै में दूभर्या लगावै । बीकानेर रै हंसोळाव,संसोळाव,हरषोळाव,कोलायत अर सागर रै तळाबां माथै आं दिनां गोठां रा दौर चालै । बजरंग धोरै माथै भी रंग जमै । जोधपुर, उदयपुर,जैसलमेर,बाड़मेर,कोटा,बूंदी री तो गोठां नामी है । देस दिसावर गया लोग आं गोठां रा सुख लूंटण सारू पाछा आवै ! मुरधर में गोठां री मै’मा निरवाळी !
[*] चौमासो मुरधर रो उच्छब [*]
चौमासै री बिरखा रा रंग न्यारा । तपती गरमी अर फंफेड़ण आळी लू । इण रै बिच्चै छांटां रो छमको । सुक्की धरती । कळझळता रूंखड़ा । लटपटाईजता घास अर बांठका । तिरस साम्भ भटकता डांगर । पाणी पाणी करता पिराण छोडता पंखेरु । रुंआंड़ी उपाड़तो किरसो । मुरधर मेँ मोरां रै कंठां में टसकता बिरखा रा गीत । डेडरां रै ताळवै चिपती जीभ । काछबां रा पग पिंड मेँ कैद । चौगड़दै हाहाकार । आस कै होसी कदै ई तो जळजळाकार । च्यारुं कूंट बिरखा री चावना-ध्यावना । क्या कैवणां है ऐड़ी चाईजती घड़ी मेँ बिरखा रा ।
मुरधर मेँ बिरखा री पैली ई छांट री रंगत निरवाळी । बिरखा रा अणूंता कोड । मोरिया नाचण ढूकै । डेडर कंठ सम्भाळै अर लाम्बी तान टेरै । काछबा देखै जळव्हाळा । रूंखड़ा लैरिया करै । बांठका-झाड़का पान सोधै । सीवण, धामण,बूर, भुरट, मुरट , खीँप,बूई सिणियां अर डचाब पसवाड़ो फोरै । रोई आप
रा हरियल गाभा अंवेरै । किरसो हळ पंजाळी सीध मेँ करै । धरती पेट पड़िया बीज उजाळै । चौमासो मुरधर मेँ उच्छब रै उनमान । चौगड़दै पाणी रा गुणगाण । बिरखा रा नाप आंगळ्यां माथै । अर आंगळ्यां खेत खानीं । खेत मेँ चिग बापरै तो डांगरां रा मन उडारु ।
खेतीखड़ आपरै धंधै । टाबरिया रम्मतां मेँ । रम्मत मेँ माटी रा घर । छोरयां हींडा री होड मेँ । लुगायां तीजां री त्यारयां मेँ । नूंईँ बीनण्यां तकावै पीवरिया । नूंआं परणीज्या मोट्यार पैलै सावण धण अळगाव मेँ बटबटीजै । खेतां मेँ लुगायां भेळी होवै । साथै रैवै जोधजुआन छोरयां-छापरयां-बीनण्यां । खेत मेँ रूंखां रै ऊंचा लाम्बा डाळां माथै घलै हींडा । पकै पकवान । पकोड़ा । चीलड़ा । चूरमां । गुलगुला । मालपूआ । पुड़ा । पछै हीँडीजै हींडा । लाम्बी लाम्बी ऊबल्यां मचकाईजै । ऊबली ऐकल अर जोड़ै सूं । ताळी । नाच । हंसी । ठठ्ठा । गीत । किलोळ । इण सब मेँ छूटै हांफड़ा । भळै थक हार बनभोजन नै ढूकै । सगळी भेळी जीम्मै । जीम जूठ घरां आवै । खेत बणाई चीजां घर रै बाकी लोगां मेँ बंटै । घर रा सगळा कोड सूं जीम्मै । छेकड़ सगळी थक हार सोवै ।
बिरखा मेँ तळाब , कुंड, बावड़ी आद स्सै भरीजै । लबालब । मोट्यार आं मेँ न्हावण ढूकै । गंठा बीड़ै । चुभ्यां लगावै । पाणीँ मेँ ऊंदा सूआं तिरै । गंठा बीड़णोँ ऐक कळा । हरेक नीँ बीड़ सकै गंठो । गंठो, ऊंची जाग्यां सूं पाणी मेँ कूदण री ऐक कळा । ऐक पग सीधो अर दूजै पग रो पंजो पैलड़ै पग रै गोडै माथै । तीखो रूप । सीधो पाणीं मेँ-देड़ेंदा । हब्बीड़ ऊपडै़ । पाणीं में जळेबी बणै । अर सगळा ताळी देंवता बोलै-फलाणैं जबरो गंठो बीड़ियो ! तळाब रै किनारै बिजिया[ भांग ] घोटीजै ! सगळा मिल भांग पीवै ! भांग पीयां पछै न्हावण री ऐक झुट्टी भळै लागै । न्हावंतां-न्हावंतां भांग असर सरू करै । भोख बधै !
न्हावण रै बाद तळाब माथै ई गोठ होवै । सीरा-पूड़ी, दाळ-बाटी-चूरमो अर पकोडा़ बणै ! मोगरी रो चूरमो भांग रै नसै में दूभर्या लगावै । बीकानेर रै हंसोळाव,संसोळाव,हरषोळाव,कोलायत अर सागर रै तळाबां माथै आं दिनां गोठां रा दौर चालै । बजरंग धोरै माथै भी रंग जमै । जोधपुर, उदयपुर,जैसलमेर,बाड़मेर,कोटा,बूंदी री तो गोठां नामी है । देस दिसावर गया लोग आं गोठां रा सुख लूंटण सारू पाछा आवै ! मुरधर में गोठां री मै’मा निरवाळी !
सतलडी़
* सतलडी़ *
देर करी क्यूं आवण मेँ ।
आग लागगी सावण मेँ |1।
बादळ आय भेई देह ।
आयो आनन्द गावण में ।2।
जगी आस थे आवोला ।
लागी काग उडावण मेँ ।3।
धन थारो घर मेँ खूटै ।
कांईं सार कमावण में ।4।
हाथां प्रीत लाग्या बाण ।
कांईँ सार लुकावण मेँ ।5।
पै'ली छांट पूगो घरां ।
सावण ढूक्यो खावण में ।6।
गाड़ी पकड़ो सीधा सट ।
कोनीँ सार सुस्तावण मेँ ।7।
देर करी क्यूं आवण मेँ ।
आग लागगी सावण मेँ |1।
बादळ आय भेई देह ।
आयो आनन्द गावण में ।2।
जगी आस थे आवोला ।
लागी काग उडावण मेँ ।3।
धन थारो घर मेँ खूटै ।
कांईं सार कमावण में ।4।
हाथां प्रीत लाग्या बाण ।
कांईँ सार लुकावण मेँ ।5।
पै'ली छांट पूगो घरां ।
सावण ढूक्यो खावण में ।6।
गाड़ी पकड़ो सीधा सट ।
कोनीँ सार सुस्तावण मेँ ।7।
कुचरणीं
कुचरण्यां
* रेल रा खेल *
रेल रा
भूंडा खेल
मुसाफ़रां नै
मारयां बिनां
छोडै नीँ गेल !
* जातरा *
जातरा सारु
चडो तो हो
रेल गाडी
पण
घरां कियां पूगस्यो
लाडी ?
* मुआवजो *
जे आपनै चाईजै
घणोँ मुआवजो
तो भाया
रेल सूं
गांवतरै जावज्यो !
* हादसा *
जे
रेल हादसा टळै
तो रेलिया भष्टाचार री
दाळ कियां गळै ?
* रेल मंत्री *कोई देखो रे
भारत री जन्मपत्री
कद मिसी
भारत नै रेलमंत्री ?
* उरे परे मरे *
बताओ नीँ
रेल री
उ.रे. प.रे. म.रे.
रेल हादसोँ में
इतने क्यूं मरै ?
* पुलिस-१ *
मिनखां रा
सळ काढण आळी
उस्तरी
जकी घणीं तप्यां पछै
बाळ देवैइणीं खातर
भला मिनख
इण री तपत देख
पईसां रो छांटो देय’र
दूर सूं ई टाळ देवै !
* पुलिस-२
मारणों गोधो
जकै रै आगै
भाज्यां ईपार पडै़
खड़्यो रै’यां मार पडै़ !
* ठाणों *
कटखावणै देवता रो
थान
जकै नै धोक्यां खतरो
अर नीं धोक्यां
घणों खतरो
थाणै रै गेलै सूं
पग रोकोजे अकल है तो
इण नैं
लारली गळी सूं धोको
*बाबो*
लीला आक
कियां चाबां
बाबो तो
घणों ई कै’वै दाबो
पणजींवतै नै कियां
दाबां !
* टाबर *
सगळा टाबर
खुद नै समझै
बाप बराबर !
* आलू *
मटर
टमाटर
गोभी साथै
राखै यारी
है नीं बेटो चालू ?
* साक्षरता *
गांव में
आई साक्षरता
बूढिया पढै
काम सूं डरता !
*मा*
सांस आवै दोरा
पण
मा घालै
गूदडां में डोरा !
- सगाई -
सगाई में
सग्गा ई मिलै
बीन-बीनणीं नीं !
जिण तरैठगाई में
ठग्गां रो काम
उणीं तरै
सगाई में
सगां रो काम !
- जोग-संजोग -
म्हैं कै’यो-
म्हारी बींटी गमगी
बां कै’यो-
जोग री बात है !
म्हैं कै’यो-
म्हारी बींटी लाधगी
बां कै’यो-संजोग री बात है !
म्हैं कै’यो-
बींटी ना गम्मीं,ना लाधी
धक्कै सूं फ़ोडा़ पड़ग्या
बींटी तो
खूंजै में ई पडी़ ही !
बां कै’यो-जोग-
संजोग री बात है !
* पंच *
काम कित्तो ई
होवै
भलांईँ टंच
राजी नीं होवै
कदै ई पंच !
* प्रमुख *
बण्यो प्रमुख
गयो दुख
अर
आयो सुख !
- दादी -
दादै नै
कांईं ठाह
कठै लाधी
टाबरां रै खेलण री
आ प्यादी !
- दादो -
सो में
पांच घटै
दादो हाल
मूंजडी़ बटै !
- मासी -
लागै
मा सी
पण
सांची बात
बापू जीक्यूं बतासी !
- साळी -
ऐक रूंख री
दो डाळीऐक जोडा़यत
दूजी साळी !
- साळो -
जे है
सासरै में साळोतो लाडी
फ़ेर थे
कांईं भाळो ?
* रेल रा खेल *
रेल रा
भूंडा खेल
मुसाफ़रां नै
मारयां बिनां
छोडै नीँ गेल !
* जातरा *
जातरा सारु
चडो तो हो
रेल गाडी
पण
घरां कियां पूगस्यो
लाडी ?
* मुआवजो *
जे आपनै चाईजै
घणोँ मुआवजो
तो भाया
रेल सूं
गांवतरै जावज्यो !
* हादसा *
जे
रेल हादसा टळै
तो रेलिया भष्टाचार री
दाळ कियां गळै ?
* रेल मंत्री *कोई देखो रे
भारत री जन्मपत्री
कद मिसी
भारत नै रेलमंत्री ?
* उरे परे मरे *
बताओ नीँ
रेल री
उ.रे. प.रे. म.रे.
रेल हादसोँ में
इतने क्यूं मरै ?
* पुलिस-१ *
मिनखां रा
सळ काढण आळी
उस्तरी
जकी घणीं तप्यां पछै
बाळ देवैइणीं खातर
भला मिनख
इण री तपत देख
पईसां रो छांटो देय’र
दूर सूं ई टाळ देवै !
* पुलिस-२
मारणों गोधो
जकै रै आगै
भाज्यां ईपार पडै़
खड़्यो रै’यां मार पडै़ !
* ठाणों *
कटखावणै देवता रो
थान
जकै नै धोक्यां खतरो
अर नीं धोक्यां
घणों खतरो
थाणै रै गेलै सूं
पग रोकोजे अकल है तो
इण नैं
लारली गळी सूं धोको
*बाबो*
लीला आक
कियां चाबां
बाबो तो
घणों ई कै’वै दाबो
पणजींवतै नै कियां
दाबां !
* टाबर *
सगळा टाबर
खुद नै समझै
बाप बराबर !
* आलू *
मटर
टमाटर
गोभी साथै
राखै यारी
है नीं बेटो चालू ?
* साक्षरता *
गांव में
आई साक्षरता
बूढिया पढै
काम सूं डरता !
*मा*
सांस आवै दोरा
पण
मा घालै
गूदडां में डोरा !
- सगाई -
सगाई में
सग्गा ई मिलै
बीन-बीनणीं नीं !
जिण तरैठगाई में
ठग्गां रो काम
उणीं तरै
सगाई में
सगां रो काम !
- जोग-संजोग -
म्हैं कै’यो-
म्हारी बींटी गमगी
बां कै’यो-
जोग री बात है !
म्हैं कै’यो-
म्हारी बींटी लाधगी
बां कै’यो-संजोग री बात है !
म्हैं कै’यो-
बींटी ना गम्मीं,ना लाधी
धक्कै सूं फ़ोडा़ पड़ग्या
बींटी तो
खूंजै में ई पडी़ ही !
बां कै’यो-जोग-
संजोग री बात है !
* पंच *
काम कित्तो ई
होवै
भलांईँ टंच
राजी नीं होवै
कदै ई पंच !
* प्रमुख *
बण्यो प्रमुख
गयो दुख
अर
आयो सुख !
- दादी -
दादै नै
कांईं ठाह
कठै लाधी
टाबरां रै खेलण री
आ प्यादी !
- दादो -
सो में
पांच घटै
दादो हाल
मूंजडी़ बटै !
- मासी -
लागै
मा सी
पण
सांची बात
बापू जीक्यूं बतासी !
- साळी -
ऐक रूंख री
दो डाळीऐक जोडा़यत
दूजी साळी !
- साळो -
जे है
सासरै में साळोतो लाडी
फ़ेर थे
कांईं भाळो ?
सदस्यता लें
संदेश (Atom)